دستگاه تناسلي نر

     پرچم‌ها و پوشش گل مجموعا" دستگاه تناسلي نر و پرچم‌ها به تنهايي اندام تناسلي نر را در گياهان تشكيل مي‌دهند.هر پرچم از پايه‌اي به نام ميله و يك بخش متورم انتهايي به نام بساك تشكيل شده است. ميله از يك دسته آوند چوب و آبكش تشكيل شده كه مواد لازم را به بساك مي‌رساند و مواد زايد را از آن خارج مي‌كند. بساك محل تشكيل سلول‌هاي جنسي نر است كه دانه‌هاي گرده نام ندارد.

دستگاه تناسلي ماده

   برچه و پوشش گل مجموعا" دستگاه تناسلي ماده مي‌نامند. برچه‌ها به تنهايي اندام تناسلي ماده را در گياهان تشكيل مي‌دهند. برچه‌ها در بعضي از گياهان، مانند لوبيا، در هر گل يكي است و در بسياري از گياهان به تعداد بيشتر ديده مي‌شود.در بعضي از گياهان مانند آلاله، داراي برچه‌هاي جدا از يكديگر و در بعضي ديگر، مانند شب بو و لاله، داراي برچه‌هاي پيوسته به يكديگرند.

     هر برچه از سه قسمت تخمدان، خامه و كلاله تشكيل شده است. در تخمدان تخمك يا اوول تشكيل مي‌شود.

     گرده افشاني و لقاح

     در هواي خشك، واكنش لايه مكانيكي بساك منجر به باز شدن كيسه‌هاي گرده مي‌شود و بدين وسيله دانه‌هاي گرده گياه آزاد مي‌گردند.انتقال دانه‌هاي گرده و قرارگرفتن آن‌ها بر روي كلاله يك گل از همان گونه را گرده افشاني مي‌گويند. موقعي كه دانه‌هاي گرده يك گل به همان گل و يا به گل ديگري از همان گياه منتقل مي‌گردد، گرده افشاني را مستقيم گويند. گرده‌افشاني غير مستقيم يا دو طرفه با انتقال دانه‌هاي گرده يك پايه بر روي كلاله پايه‌ي ديگر انجام مي‌گيرد. عوامل گرده افشاني عبارت‌اند از وزن دانه‌هاي گرده، باد، حشرات، آب براي بعضي گياهان آب‌زي، و حتي انسان ( گرده افشاني مصنوعي ). كليه‌ي وسايلي كه مانع قرار گرفتن دانه‌هاي گرده بر روي كلاله مي‌گردند مانع باروري گياه مي‌شود، مانند باران در دوره‌ي تشكيل گل و يا به كار بردن وسايلي نظير پاكت‌هاي كاغذي و ... كه آزمايش كنندگان قبل از شكفتن گل، گل‌هاي ماده را در آن مي‌پيچند (مثلا"در مورد بلوط و خرما )؛ و يا پس از حذف پرچم‌هاي جوان، گل‌هاي نر ماده را در درون آن قرار مي‌دهند مثلا" در مورد سوسن، لاله، سيب و شب‌بو.

كلاله محيط مناسبي براي رويش دانه‌هاي گرده محسوب مي‌شود. دانه گرده رسيده پس از قرار گرفتن بر روي كلاله شروع به رشد كرده، به صورت لوله‌اي به نام لوله گرده وارد تخمدان شده و هسته‌هاي آن(اسپرماتوزوئيد)با اوول يا تخمك تركيب مي‌شود.به اين عمل لقاح مي‌گويند. { هسته روينده از كار مي‌افتد و سپس محو مي‌شود.هسته زاينده به دو سلول جنسي نر( گامت نر ) N كروموزومي تقسيم مي‌شود كه اسپرماتوزوئيد نام دارد.}

     تشكيل جنين و دانه

     پس از انجام عمل لقاح، تخم اصلي اغلب بلافاصله شروع به تقسيم مي‌كند و ابتدا دو ياخته به وجود مي‌آورد كه يكي از آن‌ها به توده‌ي كروي شكلي به نام جنين تبديل مي‌شود. در اين مرحله از نمو، در بخش مركزي جنين منطقه‌اي مشخص مي‌گردد كه لايه‌ي زاينده نام دارد.در لايه‌ي زاينده سه بخش ريشه‌چه،جوانه اوليه،(ژمول ) و ساقه‌چه متمايز مي‌شوند. به اين ترتيب از نمو تخم اصلي، جنين كاملي به وجود مي‌آيد كه گياهك نام دارد و از يك ريشه‌چه، يك ساقه‌چه، يك جوانه اوليه تشكيل شده‌اند، آلبومن نيز از بين مي‌رود و ذخاير آن جذب لپه‌ يا لپه‌ها مي‌شود كه در اين صورت لپه‌ها رشد زيادي حاصل مي‌كنند.

     در اكثر نهاندانگان( انواع نرماده و يك‌پايه)، دانه‌ها شبيه يكديگرند و هر يك از آن‌ها پس از رويش به گياه كاملي كه يا يك نوع گل (گياهان نرماده) و يا دو نوع گل (گياهان يك‌پايه) به وجود مي‌آورند تبديل مي‌شوند، در حالي كه تعداد ديگري از آن‌ها (انواع دو پايه)، از تركيب گامت‌هاي نر و ماده دو نوع جنين و دو نوع دانه حاصل مي‌شود: دانه‌هاي نر كه پايه‌هاي نر گياه و دانه‌هاي ماده كه پايه‌هاي ماده گياه به وجود مي‌آورند.در اغلب گياهان گروه اخير، مثلا" در ترشك و شاهدانه پايه‌هاي نر داراي سلول‌هايي با كروموزوم‌هاي XY بوده دو نوع گامت به وجود مي‌آورند. در صورتي كه پايه‌هاي ماده داراي سلول‌هايي با كروموزوم‌هاي جنسي XX هستند و فقط يك نوع گامت ايجاد مي‌كنند. بنابراين در اين قبيل گياهان جنسيت به وسيله‌ي جنس نر تعيين مي‌شود.

     در بعضي از گياهان اساسا" جنين تشكيل نمي‌شود و يا جنين مدتي پس از تشكيل از بين مي‌رود(سقط جنين)، چنين گياهاني دانه به وجود نمي‌آورند و ميوه‌هاي آن‌ها فاقد دانه‌اند.

مقايسه نحوه توليد مثل گياهان و جانوران در جدول زير مي‌بينيد.